wawczych z dziećmi itp. Sama sytuacja jako taka nie ma początkowo znaczenia czynnika wyzwalającego napad łęku, jakiego nabiera w trakcie trwania zaburzenia, zwłaszcza jeśli równocześnie rozwija się agorafobia. Najbardziej istotne jest w niej to, że pacjent doznaje intensywnego uczucia niepokoju i braku bezpieczeństwa.

Forum Libertarian ma swój regulamin. Fora Dyskusje różne Hyde-Park You are using an out of date browser. It may not display this or other websites should upgrade or use an alternative browser. Strach przed śmiercią Thread starter zoozgive Rozpoczęty 2 Styczeń 2015 #61 Czy ludzie powinni bać się śmierci? Odpowiedź na to pytanie w dużej mierze zależy od punktu widzenia. Inaczej wygląda to z punktu widzenia ewolucyjnego (biologicznego), inaczej z perspektywy antropologicznej czy psychologicznej. Założenia klasycznego ewolucjonizmu upatrywały dwóch równie ważnych interesów biologicznych organizmów żywych: zachowania życia i doboru naturalnego. Odwoływano się tutaj do instynktu samozachowawczego jako jednego z imperatywów w funkcjonowaniu człowieka (Darwin, 1859/1955). Zachowanie życia jest więc oczywistym, zdawałoby się, warunkiem doboru naturalnego, rywalizacji o zasoby czy reprodukcji. Ten sposób rozumowania uznaje się dziś w teorii ewolucji za anachroniczny. Nowe wersje ewolucjomzmu dokonały pewnej zmiany hierarchii ważności. Samo zachowanie życia traktowane jest jako drugorzędne w stosunku do imperatywu reprodukcji. Założenia nowej psychologii ewolucyjnej są dość jasne: wszystko to, co sprzyja propagowaniu własnych genów, jest lepsze od tego, co rozpowszechnianiu genów nie służy. Wszystko to, co nie przeszkadza propagowaniu genów, jest bardziej adaptacyjne od tego, co rozpowszechnianie genów utrudnia (Buss, 1985, 1996, 2001; Hamilton, 1964; Wilson, 1988; Wilson, 2000). Innymi słowy, z takiego punktu widzenia zachowanie życia ma sens wtedy, gdy bezpośrednio lub pośrednio służy propagowaniu genów. To rozróżnienie między pośrednimi i bezpośrednimi zabiegami propagowania genów wydaje się nadzwyczaj istotne. Bezpośrednie to oczywiście reprodukcja, płodzenie, rodzenie dzieci. Pośrednie to przyczynianie się do ewolucyjnych sukcesów posiadaczy własnych genów - dzieci, wnuków, krewnych. Przykładem takiego pośredniego działania na rzecz własnych genów jest tak zwany altruizm krewniaczy. W każdej z tych wersji inny jest sens pojęcia „instynkt samozachowawczy", inne są również konsekwencje dotyczące śmierci. W pierwszym, nazwijmy to, darwinowskim ujęciu teorii ewolucji śmierć ma znaczenie podstawowe, ponieważ jest sprzeczna z wartością najbardziej podstawową i autonomiczną zarazem - z życiem podmiotu. Z perspektywy neodarwinowskiej sprawa nieco się komplikuje, bo życie jest wartością instrumentalną, a nie autonomiczną. Własne życie ma sens biologiczny jako warunek konieczny propagowania genów. Życie cudze ma dla jednostki sens biologiczny wtedy, kiedy dotyczy to osobników mających te same geny. Innymi słowy, śmierć swojego jest z perspektywy biologicznej ważnym zdarzeniem, śmierć obcego zaś - niekoniecznie. W pewnych warunkach śmierć obcego może być nawet stanem korzystnym, na przykład na wojnie (Buss, 2001). Zdaniem neodarwinistów dobitnym tego przykładem jest dzieciobójstwo - gdy sprawca jest ojczym lub macocha. Kiedy umiera ktoś, kto nie rozpropagował swoich genów (dziecko, człowiek miody), jest to zjawisko szczególnie dramatyczne. Gdy śmierć dotyczy osobników, którzy swoje geny zdążyli rozpowszechnić, dramatyzm tego faktu jest znacznie mniejszy. Śmierć osób, które utraciły zdolność rozpowszechniania swoich genów, na przykład ludzi starych, z perspektywy ewolucyjnej jest zdarzeniem uzasadnionym. Można sie zatem spodziewać, że lęk przed śmiercią powinien występować z największą siłą u ludzi młodych, którzy nie mają potomstwa. Z mniejszą silą powinien występować u tych, którzy mają liczne rodzeństwo czy w ogóle wielu krewnych. Z najmniejszą zaś - u tych, którzy rozpropagowali swoje geny i zdolność reprodukcji juz utracili. Tak więc biologiczne powody do niepokoju związanego z własną śmiercią mają tylko ci, którzy nie zwiększyli puli swoich genów. Oznacza to, że z perspektywy ewolucyjnej lęk przed śmiercią nie powinien być zjawiskiem uniwersalnym, dotyczącym każdego z nas. Powinien być raczej zjawiskiem przejściowym, lokalnym. Powinien być uwarunkowany wiekiem. Powinien zależeć od płci. Czy tak jest istotnie? Czy nie pozostaje to w sprzeczności z psychologicznymi uwarunkowaniami lęku? Zobaczymy dalej, że sprawa nie jest prosta. Sięgnijmy do wyników badań. Pokazują one dość interesujące zależności. John W. Keller i jego współpracownicy, Dave Sherry oraz Chris Piotrowski, przebadali liczącą prawie 900 osób próbę złożoną z sześciu grup wiekowych; młodzi dorośli (18-23 lata), dorośli (24-29), wczesny wiek średni (30-37), wiek średni (38-44), późny wiek średni (45-59) i starość (60-87). Badali stosunek do trzech aspektów śmierci, takich jak ogólna ocena śmierci, wiara w życie pozagrobowe oraz lęk przed własną śmiercią. Dane dotyczące życia pozagrobowego są niejednoznaczne, ale w tym miejscu nas nie interesują (wrócę do tego później). W odniesieniu do obu pozostałych kryteriów ocen odnotowano zależność ujemną liniową - im starsze były grupy, tym mniejszy przejawiały lęk przed śmiercią. Szczególnie wyraźnie dotyczyło to lęku przed śmiercią własną (Keller, Sherry i Piotrowski, 1984). Robert Neimeyer i jego współpracowniczki Marlin K. Moore i Kathlecn J. Bagley, uzyskali podobne wyniki (Neimeyer, Moore i Bagley, 1988), James A. Thorson przeprowadził badania z bardzo dużą próbą, liczącą prawie 600 osób w wieku od 25 do 75 lat, dość zróżnicowaną wiekowo. Zastosował własną skalę lęku przed śmiercią. Korelacja między wiekiem a wskaźnikami lęku przed śmiercią była wysoka, natomiast analiza różnic między grupami wiekowymi pokazała wyraźnie, że im starsi są badani, tym mniejszy jest przejawiany lęk przed śmiercią (Thorson i Powell, 1988; Thorson, Powell i Tomer, 2000). Dane przedstawiono na rysunku Podobne efekty uzyskano na dwóch innych niezależnych próbach, badanych odrębnymi skalami leku przed śmiercią - w obu próbach korelacje między wiekiem a lękiem przed śmiercią były wysokie i ujemne. Im starsi byli badani, tym mniejszy lęk przed śmiercią przejawiali (Russac, Gatliff, Reece i Spottswood, 2007). Uzyskane wyniki mają zasięg ponadkullurowy. Anise M. S. Wu, Calherine So-kum Tang i Elsie C. W. Yan, badaczki z Macao, także potwierdziły negatywną korelację między lękiem przed śmiercią a wiekiem, tym razem u badanych chińskich (Wu i Tang, 2009). Daniel M. Fessler i C. David Navarrete badali próby amerykańskie i portorykariskie z podobnymi rezultatami. W obu wypadkach (choć - jak zaznaczają autorzy - stosunek do śmierci jest kulturowo odmienny w obu krajach) lęk przed śmiercią był ujemnie skorelowany z wiekiem (Fessler i Navarrete, 2005). W sporej liczbie badań porównywano grupy przeciwstawne. Na przykład James A. Thorson, którego badania cytowałem wcześniej, badał dwie próby. Pierwsza składała się z osób młodych (16-35 lat), druga - z osób starszych (65-92 lata). Osoby starsze wykazywały znacząco mniej lęku przed śmiercią niż młodsze (Thorson i in., 2000). Co ciekawe, przejawiały także mniej symptomów depresji. Nie wszystkie wyniki potwierdzają jednak to ustalenie, choć przyznać trzeba, że są to dane odosobnione. Robert A. Neimeyer, Marlin K. Moore i Kathleen J. Bagley, a także Stephen J. Depaola odnotowali brak korelacji miedzy wiekiem a lekiem przed śmiercią (dokładniej: była ujemna, ale nieznacząca), co może sie wiązać z faktem, że próba osób badanych składała się z ludzi raczej dojrzałych - średnia wieku wynosiła 69,4 (Depaola, Griffin, Young i Neimeyer, 2003; Neimeyer i in., 1988). Dane antropologiczne również mogą wskazywać na to, że lęk przed śmiercią nic jest zjawiskiem uniwersalnym i ponadczasowym. W znakomitej analizie zagadnienia Philippe Aries pokazuje, jak w ciągu ostatnich dwóch tysięcy lat zmieniał się stosunek do śmierci, jak trwoga przed śmiercią przeplatała się z fascynacją śmiercią, jak wreszcie kształtował się kult zmarłych w kulturze europejskiej (Aries, 1989). Dane te pokazują także, że lękanie się śmierci należy do normy we współczesnej kulturze Zachodu (Vovcile, 2008). Tego antropologicznego wątku, który wykracza poza ramy tej książki, nie będę jednak rozwijać. Pozostaje mi odesłanie do znakomitych źródeł (np. Aries, 1989; Bauman, 1998; Bortnowska, 1993; Di Nola, 2006; Janion, 2003; Vovelle, 2008, i in.). Fragment Łukaszewski W., Udręka życia, Sopot 2010, s. 23-26. #62 Ronbill Guest A jest się czego bać?? Śmierć jest czymś tak naturalnym i nierozłącznie przyspawanym do każdego tworu(!!) biologicznego, że jakikolwiek strach przed nią byłby czymś przerażająco irracjonalnym... - ale, są którzy wierzą, że jest jakieś niebo-czyściec-piekło... - oni - i owszem - mają wiele powodów, żeby się bać śmierci!!! ... a jeszcze, ich pasterze robią wszystko, żeby ten strach potęgować... #63 Ronbill Guest Śmierć może być też piękna Sam sobie "żyj" po śmierci jak chcesz. #64 barbarzyńsko-pogański stratego-decentralizm Kiedy umiera ktoś, kto nie rozpropagował swoich genów (dziecko, człowiek miody), jest to zjawisko szczególnie dramatyczne. Gdy śmierć dotyczy osobników, którzy swoje geny zdążyli rozpowszechnić, dramatyzm tego faktu jest znacznie mniejszy. Dlatego odjebkę znienawidzonego wroga poprzedzamy odjebką jego potomstwa. #65 krasnys Guest Zobaczyłem już początki podboju kosmosu, elektrownie atomowe, komputeryzację, internet itp. Nie ma potrzeby kolonizowania mógł wybierać, to wolałbym żyć w średniowiecznej Europie. Wtedy ludzie byli szczęśliwsi, przyjaźni, nie produkowali niczego w nadmiarze jak dziś. Ale to osobny temat. Kiedy miałem lat 20 to też mówiłem ,że śmierć mnie nie dotyczny. Teraz staruchemn jakimś nie jestem ale wszystkie swoje sprawy dot. spadku, pochówku po śmierci mam uregulowane i zyję sobie sobie jeszcze baba mnie uwiera ale to się skończy . Ostatnio edytowane przez moderatora: 3 Styczeń 2015 #66 A nie wydaje Wam się, że przeważnie, strach przed śmiercią wywołany jest strachem przed bólem jaki bardzo często towarzyszy umieraniu? Bo jakoś nie chcę mi sie wierzyć, ze ludzie tak bardzo się boja tego, że nie przekazali gena następnym. Ostatnia edycja: 3 Styczeń 2015 #67 Xynoslav Paleoagentarianin, Transferysta A nie wydaje Wam się, że przeważnie, strach przed śmiercią wywołany jest strachem przed bólem jaki bardzo często towarzyszy umieraniu? Bo jakoś nie chcę mi sie wierzyć, ze ludzie tak bardzo się boja tego, że nie przekazali gena następnym. A ja myślę, że to pierwsze działa w świadomości, a to drugie w podświadomości (czy wręcz w nieświadomości), ale oba pasują. A wiesz, że napisano (nie pamiętam kto i kiedy) dość skromnych rozmiarów książkę, w której autor dowodzi, że śmierć to tylko ekspresja genów, a ta z kolei zależy od postawy mentalnej. Krócej: koleś wierzył, że śmierć sami sobie wmawiamy. Kumpel ją czytał, ja nigdy nie miałem okazji (czytam głównie Stephena Kinga i od tego stopniowo głupieję). Generalnie, jakaś szczypta zasadności w tym jest, bo psychiczna postawa rzutuje na wiele organicznych procesów, nierzadko fundamentalnie (vide śmierć voodoo w społecznościach tabuistycznych). Podoba mi się ta idea, doświadczenie śmierci w otoczeniu sprawia, że ją przyswajamy, poznajemy, a ona siedzi w nas już do końca życia - póki się nie ujawni. Mi się marzy śmierć w wieku 100-kilku lat i kiedy już zacznę poważnie chorować, zamiast umrzeć w cierpieniu, bezboleśnie w wypadku samochodowym. #68 #69 A nie wydaje Wam się, że przeważnie, strach przed śmiercią wywołany jest strachem przed bólem jaki bardzo często towarzyszy umieraniu? Bo jakoś nie chcę mi sie wierzyć, ze ludzie tak bardzo się boja tego, że nie przekazali gena następnym. Ja osobiście nie boję się bólu który towarzyszy umieraniu. Przeraża mnie za to świadomość "nie-istnienia" czyli nie moc obserwowania i uczestniczenia w dalszym życiu. #70 #71 #72 #73 Xynoslav Paleoagentarianin, Transferysta Nie mogę powiedzieć że jestem tego w 100% pewien, ale większość faktów przemawia za tym że po śmierci czeka nas pustka. Jakich znowu faktów? Coś przeoczyłem? Nie ma żadnych faktów, czy czeka nas pustka, czy niebo -- piekło, czy reinkarnacja, może być każda z tych rzeczy. A może wszystkie opcje jednocześnie są prawdziwe? Jednych czeka pustka, drugich reinkarnacja, innych piekło. Pośmiertny elitaryzm! Cholera, ty nie możesz tego wiedzieć. #74 Att Manarchista Jakich znowu faktów? Coś przeoczyłem? Nie ma żadnych faktów, czy czeka nas pustka, czy niebo -- piekło, czy reinkarnacja, może być każda z tych rzeczy. A może wszystkie opcje jednocześnie są prawdziwe? Jednych czeka pustka, drugich reinkarnacja, innych piekło. Pośmiertny elitaryzm! Cholera, ty nie możesz tego wiedzieć. Ośmielę się stwierdzić, że wiara w to, że po śmierci nasza jaźń będzie doświadczała pustki, reinkarnacji czy też piekła, wynika z niezrozumienia, czym jest jaźń. Jeśli ja mam po śmierci odczuwać nicość albo wieczne cierpienia albo życie w nowym ciele, to w jakim sensie to wciąż będę ja? Co jest tym szczególnym wyznacznikiem, który pozwala nam stwierdzić "to jestem Ja, to jest Ktoś Inny"? #75 Xynoslav Paleoagentarianin, Transferysta Przede wszystkim, większość łapie się na tym prostym błędzie logicznym - gdyby to była rzeczywista nicość, to nie mogliby jej odczuć! #76 jaskółka Guest Śmierć to początek nowego prawdziwego życia, czego się bać?Trzeba się tylko modlić o dobrą śmierć. #77 a nie łatwiej zamiast sie modlić, samemu se o takową zadbać i to jak najszybciej, bo po co marnować czas na to nieprawdziwe życie? #78 Śmierć to początek nowego prawdziwego życia, czego się bać?Trzeba się tylko modlić o dobrą śmierć. Dowody? #79 Dobra śmierć? A gorsza to... spotkanie uzbrojonego Krzysia w przypadku lewaka? #80 barbarzyńsko-pogański stratego-decentralizm Gdybym był wierzącym katolikiem, to bym rozdał wszystko i pojechał w jakąś strefę wojenną, by nawoływać do pokoju, wynosić rannych i osłaniać innych własnym ciałem przed kulami i odłamkami. Jaskółka, na co czekasz? czego się boisz? Pytanie o jaźń jest dardzo dobre. Wyobraźmy sobie, że wynaleziono maszynę do teleportacji ludzi. Działa ona tak, że skanuje człowieka co do cząstek subatomowych, a następnie go niszczy i jednocześnie przesyła informacje o jego budowie do innej oddalonej maszyny, która go wiernie odbudowywuje łącznie ze stanem impulsów w mózgu. Wchodzisz do maszyny i co się dzieje? Ten co wyjdzie będzie uważał, że on jest tym samym, który wszedł. Ale czy ten co wszedł zginął? Ostatnia edycja: 3 Styczeń 2015 Fora Dyskusje różne Hyde-Park Ta strona wykorzystuje ciasteczka (cookies) w celu: utrzymania sesji zalogowanego Użytkownika, gromadzenia informacji związanych z korzystaniem z serwisu, ułatwienia Użytkownikom korzystania z niego, dopasowania treści wyświetlanych Użytkownikowi oraz tworzenia statystyk oglądalności czy efektywności publikowanych ma możliwość skonfigurowania ustawień cookies za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Użytkownik wyraża zgodę na używanie i wykorzystywanie cookies oraz ma możliwość wyłączenia cookies za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej.

fot. Fotolia Dlaczego się boimy? Zjawisko lęku może być rozważane w różnych płaszczyznach. Najczęściej mówi się o lęku jako o zjawisku psychicznym, określając go jako „[…] przykry stan pobudzenia emocjonalnego wywołany jakimś zagrożeniem”. Pojęciem bliskim lękowi jest strach – często te określania używane są zamiennie. Zgodnie z ustaleniami psychoanalizy lęk jest odpowiedzią na niebezpieczeństwa pochodzące z wnętrza naszej psychiki, strach natomiast stanowi reakcję na realne zewnętrzne niebezpieczeństwo. W bardziej filozoficzny sposób przyczyny pojawienia się lęku opisuje F. Riemann w Obliczach lęku: Lęk pojawia się zawsze wtedy, gdy znajdujemy się w sytuacji, do której jeszcze nie dorośliśmy. Każdy rozwój, każdy krok w kierunku dorosłości jest z nim związany, gdyż prowadzi nas ku czemuś nowemu, dotychczas nieznanemu, […] w sytuacje zewnętrzne lub wewnętrzny stan ducha, których jeszcze nie przeżyliśmy i w których jeszcze siebie nie znamy. Wszystko, co nowe, nieznane, czynione lub przeżywane po raz pierwszy, niesie ze sobą, oprócz uroku nowości, chęci przygody i przyjemności, ryzyko, a także lęk. Ten obraz doskonale pasuje do rozważań na temat lęku przed śmiercią. Jednak określenie, że lęk przed śmiercią jest „lękiem przed nieznanym”, stanowi dosyć ogólną charakterystykę. Badania tanatopsychologiczne dowodzą, że jest to zjawisko bardziej złożone. Lęk egzystencjalny Szczególnym czasem kształtowania się myśli rozważającej dramat istnienia człowieka w świecie jest XX w., kiedy rozwijała się filozofia egzystencjalna. Nie znaczy to oczywiście, że wcześniej nie zastanawiano się nad ludzkim życiem. Mówi się, że również w koncepcjach Sokratesa, Augustyna, a w nowożytności Pascala pojawiały się elementy egzystencjalne. Egzystencjalizm podkreślił znaczenie takich problemów, jak: wolność, odpowiedzialność, sens życia czy śmierć. Z każdym z nich nieodłącznie związane jest pojęcie lęku, które towarzyszy człowiekowi jako istocie istniejącej w świecie. Ten lęk – ze względu na swoją specyfikę – został nazwany lękiem egzystencjalnym. Szczególnym momentem, w którym daje on o sobie znać, jest pojawienie się świadomości własnej śmiertelności. Mimo że taki typ myślenia, w mniejszym czy większym stopniu, był zawsze obecny, to jednak przez długi czas pozostawał poza głównymi zainteresowaniami myślicieli. Jako pierwszy szczegółowo egzystencjalne troski człowieka opisał – uważany za prekursora egzystencjalizmu – S. Kierkegaard. Drugą szczególnie znaną koncepcją jest filozofia Heideggera i jego określenie człowieka jako bytu ku śmierci. Inne, równie ważne i ciekawe rozważania podjął niemiecki uczony P. Tillich, który uważał, że lęk nie jest tylko rodzajem emocji, której człowiek doświadcza w określonych sytuacjach, ale jest głęboko zakorzeniony w strukturze bytowej człowieka. Doświadczyć egzystencji jako egzystencji – pisze Tillich w Pytaniu o Nieuwarunkowane – znaczy być w lęku. Egzystencja zawiera w sobie skończoność, lęk zaś jest dostrzeżeniem własnej skończoności. Według Tillicha lęk przed śmiercią przenika całą egzystencję człowieka, jest podstawowym doświadczeniem, które przybiera postać konkretnych lęków związanych z przeżywaniem codzienności. Innymi charakteryzowanymi przez Tillicha reakcjami są: lęk przed pustką i bezsensem oraz przed winą i potępieniem. Autentyczny stosunek do wszystkich rodzajów lęku to postawa męstwa, rozumianego jako afirmacja siebie mimo zagrożenia przez niebyt. Męstwo nie usuwa lęku, ale pozwala na wzniesienie się na wyższy poziom rozumienia swojego istnienia. Do lęku przed śmiercią – rozumianą jako niebyt – nie jest łatwo podejść w sposób afirmujący; jest on zbyt ogólny i nieogarniony. Stąd ten ogólny lęk przed śmiercią przekształca się w konkretny strach przed cierpieniem, zerwaniem więzi międzyludzkich, samotnością i tym, co nieznane. Konkretny strach łatwiej objąć, zrozumieć i potem – zgodnie z terminologią Tillicha – starać się afirmować. Jednak są to tylko środki zastępcze, nie niwelują tego najgłębszego, pierwotnego lęku egzystencjalnego. Czy w ogóle można więc jakoś przezwyciężyć lęk przed niebytem? Ostateczną rzeczywistością, która umożliwia człowiekowi autentyczne przekraczanie wszystkich rodzajów lęku jest – w myśl filozoficznych rozważań Tillicha – doświadczenie partycypacji w Absolucie. Trochę inaczej lęk egzystencjalny pojmuje Lévinas. Nie łączy go z lękiem przed nicością śmierci, ale raczej przed niemożliwością takiej nicości. Człowiek nie boi się więc faktu śmierci, ale raczej niemożliwości wyobrażenia sobie nie-istnienia. Sprawdź: Jak żyć po stracie bliskiej osoby? Lęk osobowościowy Szkoły psychologiczne różnie podchodziły do zagadnienia lęku, a tym samym różnie charakteryzowały lęk przed śmiercią. Freud upatrywał go w walce między ego a super ego, czego źródłem miał być lęk kastracyjny: „[…] można więc uznać lęk przed śmiercią, jak i lęk sumienia, za rezultat opracowania lęku przed kastracją”. Psychologia Junga łączy lęk przed śmiercią z procesem indywiduacji (rozwoju jaźni) – brak rozwoju duchowego prowadzi do powstawania lęku. Akceptacja śmierci, a co za tym idzie zmniejszenie lęku są charakterystyczne dla ludzi dojrzałych, którzy przeszli proces indywiduacji. Dla E. Fromma lęk przed śmiercią był związany z przyjmowaniem określonej postawy wobec życia (Fromm wyróżnił dwie zasadnicze postawy: „być” i „mieć”). Ludzie prezentujący postawę „mieć” bardziej boją się śmierci, a właściwie – jak pisze Fromm – boją się straty tego, co posiadają: ciała, własności czy tożsamości. Zmiana postawy z „mieć” na „być” łączy się automatycznie ze zmniejszaniem lęku przed śmiercią. Jeszcze inaczej mówił przedstawiciel psychologii egzystencjalnej Frankl. Dla niego lęk przed śmiercią związany jest z poziomem poczucia sensu życia. Im mniejsze zaangażowanie w życie, tym większe poczucie bezsensu oraz pustki egzystencjalnej i tym prawdopodobniejsze pojawienie się lęku przed śmiercią. Kategoria sensu była kluczowa w psychologii Frankla, również w jego tanatologicznych rozważaniach. Lęk przed śmiercią może się zmniejszać wraz ze wzrostem poczucia sensu życia. Współczesna tanatopsychologia odnosi się do wspomnianych koncepcji psychologicznych, ciągle próbując zrozumieć i opisać naturę lęku tanatycznego. Ogólnie mówi się o lęku przed własną i cudzą śmiercią oraz o lęku przed własnym i cudzym umieraniem. Specyficzną sytuacją są doświadczenia człowieka nieuleczalnie chorego, który musi się zmierzyć z myśleniem o nieuchronnie zbliżającej się śmierci. Próbując opisać specyfikę lęku przed śmiercią osób umierających, wyodrębniono trzy grupy lęków: w wymiarze fizycznym, psycho-społeczno-ekonomicznym i duchowym. Wymiar fizyczny Lęk może dotyczyć choroby (przebiegu, nieprzewidywalnych postępów, objawów, utraty zdolności samoobsługi, dokuczliwości i przebiegu terapii) oraz ciała chorego (nieprzyjemnego zapachu, wyglądu, zmian zewnętrznych na ciele związanych z chorobą). Wymiar psycho-społeczno-ekonomiczny Lęk jest związany z utratą jakości życia, możliwości decydowania o sobie, wpływania na to, co się dzieje z rodziną, z dziećmi, współmałżonkiem etc. Często lęk dotyczy możliwości utraty kontaktów społecznych (zawodowych, przyjacielskich), obawy o bycie ciężarem dla rodziny, przyjaciół lub straty dotychczasowej pozycji, niezrozumienie i odrzucenie z ich strony. Leczenie związane jest z dodatkowymi wydatkami, co może wzbudzać lęk o dalszy status ekonomiczny, strach przed byciem pozbawionym pracy. Wymiar duchowy Lęk osoby chorej śmiertelnie wiąże się z perspektywą utraty wyznawanych wartości, przedmiotowym traktowaniem i obniżeniem poczucia godności. W obliczu zbliżającej się śmierci pojawiają się pytania o sens życia i śmierci. Bilansowanie przeżytego czasu często prowadzi do przekonania, że się go zmarnowało, nie zrobiło wszystkiego, co się chciało. Lęki duchowe dotyczą także kwestii religijnych, pytań o życie po śmierci i to, co człowieka tam czeka – nagroda czy kara, a może nic. Fragment pochodzi z książki "Sens życia i umierania" Beaty Kolek (wydawnictwo Impuls, Kraków 2009). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji. Zobacz także: Żałoba – jak przeżywamy śmierć bliskiej osoby? Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Czym są napady paniki i jak sobie pomóc je w metrze. Środek lata, gorąco i duszno, więc tłok niemiłosierny, ludzie wracający z pracy falą wlewają się do wagonu. Przestrzeń wokół mnie zaczyna się kurczyć, tlenu jest coraz mniej. Czuję, jak łomocze mi serce, wydaje mi się, że nie mam czym oddychać, robi mi się ciemno przed oczami, drętwieją mi palce u dłoni. Zaraz zemdleję! Muszę stąd natychmiast wyjść!Pociąg zatrzymuje się na jakiejś stacji, gwałtownie przepycham się do wyjścia, jakbym płynęła do powierzchni wody, żeby zaczerpnąć powietrza. Wysiadam, oddycham ciężko, siadam na ławce, schylam głowę między kolana. Poczekam, aż tłum się przerzedzi, za pół godziny może będzie od tego, czym w ogóle jest napad paniki. Według DSM-IV (klasyfikacji zaburzeń psychicznych wydanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) “pełnowymiarowy” napad to nagły epizod silnego lęku, który maksymalne nasilenie osiąga w ciągu około 10 minut i towarzyszy mu kilka objawów, takich jak mocne bicie serca, pocenie się, drżenie, uczucie duszności, ból w klatce piersiowej, nudności, zawroty głowy, poczucie nierzeczywistości albo obcości siebie samego, strach przed utratą przytomności, panowania nad sobą albo śmiercią, drętwienie, dreszcze, uderzenia gorąca. Oczywiście nie wszystkie te objawy muszą się pojawić u każdej osoby, zgodnie z teorią już przy doświadczeniu czterech symptomów z powyższej listy można mówić o napadzie niż myśliszWydaje ci się, że panika, to coś, co spotyka nielicznych? Pozwól, że wyprowadzę cię z błędu: około 40–60% młodzieży doświadcza napadów paniki, a kilka procent cierpi na zespół paniki (tzw. zaburzenia z napadami lęku panicznego), czyli doświadcza powtarzających się, niespodziewanych ataków, które najczęściej prowadzą do unikania przez nich konkretnych sytuacji życiowych, w których, jak uważają, ataki te mogą się ponownie “aktywować”.Z zespołem paniki często współwystępują inne zaburzenia lękowe, np. agorafobia (lęk przed znalezieniem się w sytuacji, z której ucieczka może być trudna, a pomoc w momencie ataku byłaby trudno dostępna), fobia społeczna (skutkująca unikaniem sytuacji towarzyskich i publicznych wystąpień), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (natrętne myśli i uporczywe lęki, np. przed zarazkami), zespół leku uogólnionego (nadmierne “zamartwianie się”), fobie specyficzne (duża obawa przed określonym przedmiotem lub sytuacją, np. lęk przed wężami, burzą, krwią, zranieniem, lotem samolotem itp.).Lęk tworzy też chyba najpopularniejszą parę z depresją, dlatego osoby z zaburzeniami nastrojów też często skarżą się na męczące napady składnikiŻeby łatwiej zrozumieć, jak działa napad paniki rozłóżmy go na cztery elementy:fizyczny (jakie są fizyczne objawy mojego lęku? jak odczuwam go w ciele?)poznawczy (o czym myślę, kiedy przeżywam lęk?)behawioralny (co robię, gdy przeżywam lęk?)emocjonalny (co czuję, gdy przeżywam lęk?)Objawy fizyczne to w dużej mierze symptomy, które wymieniłam na początku. Będą różne u różnych osób. Najcześciej wymieniane przez osoby biorące udział w badaniach są: przyspieszona akcja serca, przyspieszony oddech, zawroty głowy, bóle brzucha, pocenie się, drżenie, ból w klatce piersiowej, napięcie (czyli aspekt poznawczy) mogą być mniej lub bardziej katastroficzne, skierowane na zewnątrz lub do wewnątrz, np. Chyba umieram! Zaraz zemdleję! Zaraz zwariuję! Dzieje się ze mną coś niedobrego! Na pewno jestem poważnie chora/y! Ktoś chce mi zrobić krzywdę!To, co najcześciej będzie próbowała zrobić osoba w panice (aspekt behawioralny), to jak najszybsze wydostanie się z danej sytuacji. Jeżeli nie będzie takiej możliwości, osoba ta może wyrażać swój niepokój np. przez nadmierną pobudliwość ruchową, czyli wiercenie się, nerwowe chodzenie, albo które najczęściej towarzyszą napadom paniki to zdenerwowanie, napięcie, pobudzenie, przestrach, poirytowanie, roztrzęsienie, panikiTe cztery składniki mają to do siebie, że łatwo nakręcają się nawzajem, wciągając osobę w tzw. cykl przykład z jazdą metrem w godzinach szczytu. Tłok w wagonie wywołuje naturalną reakcję fizyczną (np. przyspieszone bicie serca i przyspieszony oddech). Osoba, która nie doświadczyła wcześniej napadu paniki i ma niższą wrażliwość na lęk prawdopodobnie zignoruje te objawy, wiedząc, że nie grozi jej niebezpieczeństwo. Ale ktoś, kto jest bardziej wyczulony na sygnały lękowe z ciała i być może doświadczył już w przeszłości napadu paniki może tę naturalną reakcję fizyczną mylnie zinterpretować, jako dowód na nadciągające niebezpieczeństwo, co uruchomi paniczne myśli (np. Dzieje się ze mną coś niedobrego) i emocje (np. nadmierne pobudzenie i przestrach). Te z kolei spowodują jeszcze silniejsze objawy fizyczne (np. duszności, zawroty głowy i drętwienie), które sprawią, że myśli i emocje staną się jeszcze bardziej niepokojące (Zaraz zemdleję!)… W końcu osoba w stanie paniki najprawdopodobniej znajdzie drogę ucieczki (np. wysiądzie z metra), co chwilowo przyniesie ulgę, ale niestety nie pozwoli też przekonać się, że niebezpieczeństwo było w rzeczywistości tylko wyobrażone. Cykl paniki się zamyka, osoba pewnie będzie unikać jazdy metrem (a może i tłoku w ogóle) w obawie przed kolejnym sobie pomóc?Najlepiej pójść na psychoterapię. Terapia zespołu paniki w nurcie poznawczo-behawioralnym zajmuje zazwyczaj kilkanaście sesji (ostateczna ich liczba zależy oczywiście od danej osoby i jej problemu, czasami potrzebna jest dłuższa terapia, która pozwoli uporać się z innymi zaburzeniami, towarzyszącymi napadom paniki, np. depresją). Obejmuje ona przede wszystkim rozpoznawanie i korygowanie lękowych myśli, odkrycie strachu źródłowego, leżącego u podstaw lęku, naukę oddychania i relaksacji oraz serie ćwiczeń, które pomagają nauczyć się, jak radzić sobie w trudnych sytuacjach (w tym tzw. ekspozycje) i dzięki temu przestać ich z jakiegoś powodu nie masz teraz możliwości skorzystania z pomocy terapeuty, możesz samodzielnie spróbować kilku technik, które pomogą ci lepiej sobie radzić z pojawi się napad — przygotuj musisz czekać do kolejnego ataku, żeby zacząć sobie z nim radzić. Zacznij wprowadzać w swoje życie działania prewencyjne:Poznaj swój lękWeź kartkę papieru, albo najlepiej załóż specjalny zeszyt, przypomnij sobie swój ostatni epizod nagłego lęku i zanotuj wszystko, co będziesz w stanie sobie przypomnieć:co uruchomiło lęk? jakie sytuacje, myśli, doznania fizyczne, okoliczności?jakie było natężenie lęku na skali od 0 do 100?jak długo trwał napad lęku/paniki?co zrobiłaś/eś, żeby ograniczyć lęk?jakie były dominujące fizyczne doznania w trakcie napadu?czy jesteś w stanie wychwycić własne błędy w myśleniu w momencie odczuwania lęku? (np. katastrofizacja, zbyt pochopne wyciąganie wniosków, koncentracja tylko na wybranych aspektach sytuacji, brak realnej oceny sytuacji, dawanie się ponieść emocjom)Przeanalizuj swoje notatki i spróbuj odpowiedzieć na pytania:Jaka była moja pierwsza myśl, kiedy poczułam/em lęk?Czego się boję? Co najgorszego może mnie spotkać w takiej sytuacji?Jakie jest prawdopodobieństwo, że to faktycznie się wydarzy? Czy wydarzyło się to kiedykolwiek wcześniej? Jakie są dowody na prawdopodobieństwo, a jakie mu przeczą?Jakie myśli byłyby dla mnie w tej sytuacji bardziej korzystne? Jakie myśli mogłyby zastąpić katastroficzne interpretacje, które pojawiają się w twojej głowie w trakcie napadu paniki?Co mogłabym/mógłbym zrobić inaczej, żeby zminimalizować lęk w takiej sytuacji, a co nie wiązałoby się z ucieczką czy unikaniem?Prowadź notatki dla kolejnych epizodów nagłego lęku i paniki. Im więcej przykładów zbierzesz, tym większa szansa, że uda ci się wychwycić mechanizmy, które kierują twoim lękiem w sytuacjach paniki i opracujesz sobie więcej alternatywnych myśli i działań, z których skorzystasz w razie potrzeby.(Prowadzenie takich notatek może bardzo ułatwić książka “Zaburzenia lękowe. Podręcznik z ćwiczeniami opartymi na terapii poznawczo-behawioralnej” David A. Clark, Aaron T. Beck, w której jest mnóstwo ćwiczeń i tabelek do wypełniania w trakcie autoterapii. Oczywiście nie jest ona konieczna, ale sprawia, że działania są bardziej usystematyzowane i przejrzyste.)2. Naucz się oddychaćChodzi głównie o to, żeby oddychać przeponowo i pracować nad wydłużaniem wydechu. Taki sposób oddychania pozwala przełączyć autonomiczny układ nerwowy na część przywspółczulną, czyli tę, która odpowiada za odpoczynek, rozluźnienie, spokojne przykładowa sesja oddychania przeponowego (i relaksacyjna przy okazji). Daj sobie kilka minut dziennie na pompowanie balonika pod pępkiem :) i zwracaj uwagę na to jak oddychasz w ciągu Relaksuj się regularnieNiektórzy czekają z ćwiczeniami relaksacyjnymi do momentu, kiedy ich samopoczucie się pogarsza i zaczynają odczuwać zbliżający się lęk. Ja wolę nie dopuszczać do tych momentów, kiedy już zaczyna być sobie czasu na relaksację każdego dnia (albo przynajmniej regularnie w ciągu tygodnia) pozwala mi utrzymywać dłuższe okresy dobrego samopoczucia i redukuje ogólny poziom lęku na co “relaks” nie mam na myśli jedzenia ciastek z serialem (chociaż to oczywiście też praktykuję regularnie ;) ale konkretne ćwiczenia, które pozwalają mi się odprężyć i rozluźnić ciało. Zrobiłam z nich poranną rutynę, jeśli czuję, że dany dzień był akurat wyjątkowo trudny, to próbuję znaleźć też czas wieczorem na dodatkowe wyciszenie przed mnie najlepiej sprawdza się joga i medytacja, bo pozwalają mi złapać kontakt z ciałem, poruszyć napięte mięśnie i skoncentrować się na oddechu. Ale dla Ciebie może się sprawdzić coś zupełnie innego, np. bieganie (pod warunkiem, że przyspieszone tętno i zadyszka nie uruchamiają u Ciebie ataków paniki).Zanim stwierdzisz, że na jogę jesteś za mało elastyczna/y, a medytacja jest trudna, nudna i dobra dla buddyjskich mnichów odpowiem Ci, że to po prostu nieprawda :) Cały myk polega na tym, żeby znaleźć sobie ten rodzaj jogi, który faktycznie Ci odpowiada — jeśli nie lubisz się pocić, to idź na vinyasę albo yin, a jeśli wolisz ćwiczenia bardziej siłowe znajdź szkołę ashtanga jogi. To samo dotyczy medytacji — nie trafiają do Ciebie mantry? Wybierz medytację bardziej w stylu dostarcza mnóstwa opcji relaksacyjnych/uważnościowych. Tutaj propozycja od Michała, trenera oddechu ze Sztuki Medytacji ❤4. Powoli stawiaj czoła lękomKiedy już uspokoisz swój system nerwowy, nauczysz się dobrze oddychać i zaplanujesz alternatywne myśli i działania w razie lęku, możesz powoli próbować ćwiczeń ekspozycyjnych, czyli takich, w trakcie których specjalnie będziesz wywoływać u siebie stany lekkiej paniki (jej fizycznych objawów) po to, żeby uczyć się z nim radzić i przekonać się, że nie wydarza się żadna że umyślne wywoływanie stanu, którego za wszelką cenę chce się uniknąć brzmi dość przerażająco, ale to po prostu działa. Najlepiej oczywiście wykonywać te ćwiczenia pod opieką terapeuty, ale jeśli nie masz takiej możliwości, możesz próbować sam/a, pamiętając o zapewnieniu sobie bezpiecznych warunków (własny pokój, w którym dobrze się czujesz, zaufana osoba w pobliżu) i stopniowym, uważnym mogą być różne, w zależności od tego, który z fizycznych objawów określisz wcześniej jako najbardziej przeszkadzający. Jeśli głównym problemem w trakcie ataków paniki jest dla Ciebie przyspieszony rytm serca, możesz biegać w miejscu przez 1 minutę. Jeśli duszności — możesz oddychać przez słomkę przez 2 minuty. Jeśli będą to zawroty głowy — możesz je wywołać przez kręcenie się na krześle przez 1 każdym takim ćwiczeniu ważne jest, żeby przyjrzeć się myślom, pojawiającym się w głowie, starać się je korygować zgodnie z tym, co wcześniej sobie wynotowaliśmy (czyli zamieniamy katastroficzne myśli na te bardziej realne) i zauważać dowody na to, że nic nam jednak w tej sytuacji realnie nie zagraża. A następnie pozwalać ciału się jakimś czasie regularnego wykonywania takich ćwiczeń lęk, nad którym pracujemy powinien zacząć się zmniejszać. Kiedy osłabnie o co najmniej połowę możemy zacząć sobie trochę utrudniać, np. wychodzić do miejsc, w których czujemy się trochę mniej bezpiecznie. Ostatnim etapem będzie wejście w sytuację, która wywoływała w nas napady paniki, np. przejeżdżka metrem w godzinie szczytu :)Po całościową, bezpieczną procedurę ćwiczenia odsyłam do podręcznika “Zaburzenia lękowe”, rozdział pojawi się napad — zatrzymaj jeśli wprowadzisz w życie wszystkie działania prewencyjne, napady paniki nadal mogą się zdarzać. To zupełnie naturalne. Nie oczekuj od siebie, że zmiany nastąpią z dnia na dzień. Co możesz zrobić, żeby łatwiej przetrwać atak i nie wpadać w zamknięty cykl paniki?OddechPrzypomnij sobie jak oddycha się przeponowo i postaraj się przełączyć właśnie na takie oddychanie. Pamiętaj, żeby nie oddychać zbyt gwałtownie, ani zbyt głęboko, żeby nie doprowadzić do hiperwentylacji, która tylko pogorszy MindfulnessZastosuj jedną z technik uważnościowych, np. zasada 5: znajdź w swoim otoczeniu 5 rzeczy wzrokiem, 4 rzeczy słuchem, 3 rzeczy dotykiem, 2 rzeczy węchem i 1 rzecz smakiem. Każdą ze znalezionych rzeczy nazwij i określ kilkoma słowami. (Niestety nie wiem, kto jest autorem tego ćwiczenia, ale za podrzucenie dziękuję @nesena_fox ❤)3. Bezpieczne miejsceUwielbiam to ćwiczenie i często je możesz, usiądź jak najwygodniej i zamknij oczy. Wyobraź sobie miejsce, w którym czujesz się absolutnie dobrze. Może to być lokalizacja realna, w której byłaś/eś, albo zupełnie wymyślona. Najważniejsze, żeby wyobrazić sobie jak najwięcej jej elementów: co tam widzisz, jaka jest pogoda, czy jest ciepło, czy chłodno, jasno czy ciemno, czym pachnie, jak się tam czuje Twoje ciało, czego dotykasz, czy wieje wiatr, może czujesz słońce na skórze? Zostań tam przez kilka minut, aż poczujesz, że Twoje ciało się rozluźnia, a myśli Detektyw myśliSpróbuj zatrzymać swój umysł w gonitwie za panicznymi myślami. Zamiast tego zacznij je obserwować, jakby z zewnątrz. Co to za myśli? Która z nich dominuje? Przypomnij sobie, czy pojawiała się już w Twoich notatkach. Jaki strach może się pod nią kryć? Co najgorszego może się wydarzyć? Dlaczego się tego boję? Jakie jest faktycznie prawdopodobieństwo, że to się wydarzy? Czy wydarzyło się to kiedykolwiek wcześniej? Jak to przetrwałam/em?Wróćmy do przykładu z metra. Tak mógłby wyglądać ten wywnętrzny dialog detektywistyczny :)“Coś złego się ze mną dzieje! Zaraz zabraknie mi tlenu! Na pewno zemdleję! > Ok, znam tę myśl. Pojawia się często, kiedy wokół mnie robi się tłoczno i duszno. Czego tak naprawdę boję się w tej sytuacji? > Chyba po prostu nie chcę stracić przytomności na oczach innych ludzi i w takich warunkach. > Co byłoby najgorsze w tej sytuacji? Chyba to, że byłabym zależna od reakcji obcych ludzi. > Czy to faktycznie byłaby taka katastrofa? Może nie musiałaby być. Pewnie ktoś z tych wszystkich osób wiedziałby, co zrobić. Wagon zatrzymuje się co kilka minut na jakiejś stacji, tam można też zawołać karetkę. > Jakie jest prawdopodobieństwo, że to w ogóle będzie potrzebne? W sumie nie zdarzyło mi się nigdy zemdleć w miejscu publicznym, więc prawdopodobieństwo, że zdarzy się to akurat teraz jest dość małe. > Ok, podjadę jeszcze jedną stację, zobaczę czy dam radę.”Na spokojnieWażne, żeby zrozumieć, że strach nie jest jakimś pochłaniającym nas monstrum. Jest naturalnym i dobrym objawem. Ma za zadanie chronić nas przed niebezpieczeństwem. Dzięki strachowi i wyzwalanym przez niego automatycznym reakcjom organizmu szybciej uciekniemy z przejścia dla pieszych, kiedy będzie nadjeżdżał samochód, albo zachowamy większą czujność, kiedy wieczorem ktoś będzie za nami szedł zaczyna się wtedy, kiedy tego strachu jest za dużo, utrzymuje się zbyt długo i nie odpowiada rzeczywistości, czyli jest uruchamiany nie wtedy, kiedy trzeba, ale kiedy zaczynamy myśleć katastroficznie. Takie zaburzenia lęku powodują, że uciekamy w panice z metra, albo codziennie godzinami zamartwiamy się czymś, co ma małe prawdopodobieństwo, żeby w ogóle się wydarzyć. W efekcie tracimy mnóstwo energii na walkę z czymś, co w ogóle nie powinno nam zaprzątać spokojnie, na szczęście lęk można ułagodzić. I często jest prostsze i przyjemniejsze, niż myślisz :)pisząc ten tekst korzystałam z:Clark, Beck, (2018). Zaburzenia lękowe. Podręcznik z ćwiczeniami opartymi na terapii poznawczio-behawioralnej. Wyd: Wydawnictwo Uniwersytetu Ollendick, (2004). Lęk i fobie nastolatków. Jak pomóc dzieciom przezwyciężyć napady paniki. Wyd: Gdańskie Wydawnictwo czujesz, że twój stan lub stan bliskiej ci osoby jest poważny (np. pojawiają się myśli samobójcze, chęć skrzywdzenia siebie lub innych) SIĘGNIJ PO POMOC. Zgłoś się do najbliższego szpitala psychiatrycznego (nie jest potrzebne skierowanie, ani ubezpieczenie zdrowotne, w sytuacjach nagłych lekarz musi Cię przyjąć tego samego dnia).Tutaj znajdziesz też listę placówek w całej Polsce, które udzielają wsparcia osobom w kryzysie psychologicznym: kryzysowy telefon zaufania dla dorosłych: 116 123 (codziennie kryzysowy telefon zaufania dla młodzieży: 116 111 (codziennie

Jak tłumaczą specjaliści, jest to rodzaj terapii ekspozycyjnej: osoby, które panicznie boją się umierania, mogą w ten sposób, stopniowo “przyzwyczajać” się do takiej myśli. Podczas medytacji dana osoba wyobraża sobie m.in. szczegóły kluczowych momentów w życiu: przywołuje zapachy, smaki. Celem jest próba pożegnania się z

Fobofobia to swoisty paradoks – strach przed strachem. Wystarczy sama myśl, że istnieje ryzyko doświadczenia paraliżującego lęku, która nakręca błędne koło. Leczenie opiera się na psychoterapii, która czasami uzupełniania jest farmakoterapią. Przeważnie stosowana jest terapia kognitywno-behawioralna nastawiona na zmianę

W leczeniu hipochondrii skuteczna jest terapia poznawczo-behawioralna. Czas trwania to ok. 12 godzinnych spotkań, raz w tygodniu. Zachęcam do poświęcenia tego czasu, by pod okiem psychoterapeuty poradzić sobie z problemem. Samodzielne próby radzenia sobie mogą zająć znacznie więcej czasu. Gdyby jednak nie zdecydowała się Pani na